Fotonika kafedrasi
Kafedra mudiri - Ramazanov Asror
100174 Toshkent shahar Olmazor tumani, Universitet ko’chasi 4-uy
Chorshanba-Juma, 15:00 – 17:00
+998 99 811-07-90
e-mail: aramazonov@rmail.ru
Universitetda optika va spektroskopiya soxasidagi dastlabki ilmiy tadqiqotlar XX asrning 50-yillarida prof.V.A.Kizel va dots.B.M.Nosenkolar raxbarligida asos solingan bo`lib, (1960 yildan boshlab prof.V.A.Kizel Moskva fizika texnika institutida ishlagan) muxitlardan elektromagnit to`lqinlarni qaytishi, yutilishi va lyuminestsentsiya spektrlari yordamida muxitlarni strukturasini o`rganish yo`lga qo`yildi.
Radiofizika sohasidagi dastlabki ilmiy-tadqiqot ishlari universitetda kafedra mudiri I.A.Gofman va Abu Rayxon Beruniy nomidagi Davlat mukofati sovrindori X.X.Xodjimuxamedovlar raxbarligida XX asrning 60-yillarida boshlangan bo`lib, radiodiapazon sohadagi elektromagnit to`lqinlarning ionosfera va turli muhitlarda tarqalishi, turli lazerlar hamda ularning parametrlarini tadqiq etishga qaratildi. Lekin shu sohaning yangi bir yo`nalishi kvant radiofizikasini prof. Agzam Turapovich Mirzaev (1943-2002yy) rivojlantirib, uni 70-yillarda ilmiy maktab darajasiga ko`tardi.
A.T.Mirzaev 1973 yili Kiev davlat universiteti (Ukraina)da maqsadli aspiranturada tahsil olib va nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib, O`zbekiston Milliy universitetining radiofizika kafedrasiga ishga kelishi bilanoq, lazer fizikasi sohasidagi ilmiy izlanishlarni keng yo`lga qo`ydi. Bu esa tez orada kvant radiofizikasi maktabi tashkil topishiga mustahkam asos bo`ldi. A.T.Mirzaev 1980 yildan to umrining oxirigacha (2002 y.) O`zbekiston Milliy universiteti fizika fakulteti kvant radiofizika kafedrasi mudiri vazifasida ishlagan. Professor A.T.Mirzaevning fizika fanidagi yirik, dolzarb yo`nalishlarni oldindan ko`rish va his eta olishdek hislatlari hamda tashkilotchiligi kvant radiofizikasi ilmiy maktabi mavqeini yuksak darajaga ko`tardi. U o`z ilmiy maktabiga doimo fizika fakultetini bitirgan qobiliyatli, ilmga chanqoq yoshlarni jalb qilib keldi.
Ilmiy maktabda olingan ilmiy va amaliy natijalar ko`plab dunyoga taniqli mamlakatlar, chet eldagi nufuzli ilmiy maktablar tomonidan e`tirof etildi. Masalan, buni Rossiyaning Moskva shahridagi Astrofizika Ilmiy ishlab chiqarish birlashma (IIChB), Novosibirsk shahridagi Rossiya FA ning Lazer fizikasi ilmiy tadqiqot instituti, Tomsk Atmosfera fizikasi va optikasi ilmiy tadqiqot instituti va Ryazan shahridagi Plazma IIChB lari bilan o`zaro shartnoma asosida qo`lga kiritilgan ilmiy natijalar va shu asosda yaratilgan fizik-texnikaviy qurilmalar, xorijda faqat e`tirof etilib tan olinishigina emas, balki sanoatda qo`llanilganligi ham isbotlab turibdi.FOTONIKA
O`zbekistonda 1978 yili Lazer nuri parametrlarini boshqarish-mavzusidagi birinchi Halqaro konferentsiya, 1984 yil "Problemы lazernogo aerozondirovaniya poverxnosti zemli" Rossiya Fanlar Akademiyasining ko`chma seminar-kengashlari Toshkent kvant radiofizikasi maktabining tashabbusi va tashkilotchiligi ostida o`tkazilgan. O`zaro ilmiy tashriflar, konferentsiyalar va ilmiy hamkorliklar, ilmiy maktabda olingan ilmiy natijalarning ilm-fan va texnika taraqqiyotiga hamda xalq xo`jaligida ko`plab tadbiq etilishi, bu maktab olimlari mavqeining salmog`i halqaro miqyosda keng e`tirof etilganini ko`rsatmoqda.
Bugungi kunda bu ilmiy maktabning ilmiy ishlari uzluksiz ravishda kogerent optika va lazer fizikasining fundamental masalalari bilan bog`liq holda rivojlanmoqda. Hozirda ilmiy maktabning asosiy ilmiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: stabil gazli lazerlarni ishlab chiqish, optik maydonlarning kogerentlik xususiyatini o`rganuvchi yuqori tartibli fotonlar korrelyatsiyasi uslublarini ishlab chiqish, lazerli o`lchov tizimlari, bir jinsli bo`lmagan muhitlarda lazer nurining tarqalishidagi statistik xossalari va nochiziqli dinamikasi o`rganish.
Ma`lumki, lazer nuri ob`ektlar haqida ma`lumot olish va ularni uzatishda muhim tadqiqot quroli hisoblanadi. Bunda lazer nurlanishi manbaiga nisbatan katta talablar qo`yiladi. Jumladan uning nurlanish chastotasini stabilligi va energiya iste`moli ko`pgina masalalarda ilmiy-texnik (kosmik sun`iy yo`ldoshlarida, kichik siljishlarda, lazerli atom sovitkichlarida va b.) ahamiyatlidir. Ilmiy maktab vakillari professor M.M.Mirinoyatov, fizika-matematika fanlari nomzodlari I.A.Solovev, Z.I.Imonqulovlar He-Ne, SO2-lazerlarining kam shovqinli, stabil, kam energiya sarflovchi turkum modellarini yaratib amaliyotga tadbiq etdilar. Bular kvant radiofizikasi sohasi taraqqiyotiga katta hissa qo`shgan bo`ldilar. O`ta yuqori chastota ko`ndalang razryadli Ne-Ne faol muhitining elektr, optik va generatsiya xususiyatlarini o`rganish natijasida o`ta quvvatli yakka chastotali va kam shovqinli, hamda past kuchlanishlarda ishlovchi Ne-Ne lazeri yaratilib, ilmiy-amaliyotga tadbiq etildi. Yakka chastotatali O`YuChKR He-Ne (geliy-neon) lazerini yaratish, Yakka chastotatali O`YuChKR CO2 lazerini yaratish mavzuidagi ilmiy natijalari Rossiya Fanlar akademiyasi Lazer fizikasi instituti (Novosibirsk shahri) va Moskva viloyati Jukovsk shahri Aviatsiya birlashmasi, shuningdek Ryazan ilmiy-tekshirish institutlarida keng qo`llanildi. Dotsentlar E.O.Sagatov hamda M.Sh.Shoraximovlar qattiq jismli va quvvatli lazerlarni yaratish bo`yicha ilmiy tadqiqot ishlarini bajarishgan.
Turli nurlanish manbalari va bir jinsli bo`lmagan muhitlarda lazer nurining tarqalishidagi statistik xossalari ilmiy maktabning fundamental mavzusi hisoblanadi. A.T.Mirzaev raxbarligida Lebedev nomidagi FIAN (Rossiya) bilan Foton sanoqlar usulining lazerli distantsion zondlash uchun tadbiqi mavzusi tasdiqlanib, uning asosiy ijrochisi R.R.Vildanov bo`lgan. Mavzu doirasida olib borilgan tadqiqotlar natijasida o`sha davr uchun noyob qurilma optik signallarni qayd etuvchi va qayta ishlovchi fotonlar korrelyatori ishlab chiqildi. Uning kelajagdagi qo`llanilishi MDUning to`lqinli jarayonlar kafedrasi va Proxorov nomidagi IOFAN (Rossiya) da muhokama qilindi. Mustaqillik yillari Ilmiy maktabning ushbu yo`nalishdagi ishlarini davom ettirib dotsent R.R.Vildanov rahbarligida Davlat dasturlari asosida quyidagi: Zondlash ob`ektlari nurlanishlarining fazo vaqt bo`yicha xarakteristikalarini aniqlash uchun yuqori fotonlar korrelyatsiyasi usulini ishlab chiqish va tadqiq etish, "Deformatsion siljishlarni o`lchovchi distatsion lazer qurilmasini yaratish", "Sochuvchi muhitlar diagnostikasi uchun lazerli foton-korrelyatsion spektrometrni ishlab chiqish"mavzular bo`yicha ilmiy-tadqiqotlar olib borildi. Tadqiqot natijalari bo`yicha ilmiy gurux a`zosi katta o`qituvchi G`.B.Eshonqulov tomonidan dissertatsiya tayyorlandi va monografiya yozildi.
Bugungi kunda, fizika fanida tezkor rivojlanib borayotgan yangi singulyar optika yo`nalishidagi dastlabki tajriba va amaliyot shu ilmiy maktabda ilk bor amalga oshirildi. Bu tanlangan ilmiy izlanishlarning o`ta dolbzarbligi va prof. A.T.Mirzaev ilmiy maktabining amaliy quvvati yuksak darajada ekanligidan yorqin dalolatdir. Lazer nurining bir jinsli bo`lmagan muhitlarda, jumladan, optik nurtolalarda tarqalishida vujudga keladigan spekl-maydon to`lqin fronti sirtidagi buramasimon faza buzilishlari-dislokatsiyalarning hosil bo`lishi va mavjudligi prof. S.S.Abdullaev va dots. T.Axmadjonovlar tomonidan birinchilardan bo`lib tajribada sinab ko`rilib uning nazariyasi yaratildi. Olib borilgan tadqiqotlar asosida optik nurtolalar sindirish ko`rsatkichining taqsimotini aniqlash usuli ishlab chiqildi.
Ilmiy maktab faollari o`zlarining dastlabki ilmiy izlanishlarida Informatsiyani uzatish va qabul qilishning optimal sistemalari mavzusi ustivor yo`nalish bo`ldi. Bu davrlarda ilmiy maktab mudofaa mavzularidagi keng qamrovli Davlat topshiriqlarini bajardi, ko`p kanalli foton sanagichlari yaratildi. O`ta sust intensivlikdagi signallar vositasida hosil bo`ladigan ikki gradatsiyali diskret tasvirlarni qabul qilish yo`nalishidagi ilmiy izlanishlarga A.T.Mirzaev o`z shogirdlari diqqatini jalb etdi. Buning natijasi o`laroq, dotsentlar As.T.Mirzaev, T.Axmadjonov, A.K.Kasimov, M.Mamatqulov va t.f.n. I.Rasulovlar tomonidan turbulent atmosfera va optik nurtola kanallarida o`ta sust intensivlikdagi binar tasvirlarni uzatish va qabul qilish sistemasi yaratildi.
Kvant radiofizikasi ilmiy maktabi tadqiqotchilari Ne-Ne lazer nurida ishlovchi O`ta kichik silkinish siljishlarni qayd etuvchi lazerli tizim (deformograf) ni yaratishga muvaffaq bo`ldi. Bunday o`ta sezgir geterodinli lazer komplekslarini yaratish va ularni geofizik o`lchashlarda qo`llash uchun, atmosfera orqali o`tayotgan yorug`lik maydonlar xarakteristikalarini qayta tiklash muammolari ustida ilmiy izlanishlar olib borildi. Er silkinishlarini oldindan aniqlash bashorat qilish dunyo fanidagi eng dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun Tyan-Shan tog` oldida D.A.Talipov, Sh.Zokirov i R.Shayaxovalar ishtirokida Radiofizik poligonga asos solindi va ishlab chiqilgan qurilmalar sinovdan o`tkazildi. Usulning asosi lazerli geterodinlash f.-m.f.d. A.N.Yakubov tomonidan rivojlantirildi. Ukrainalik olimlar bilan hamkorlikda ilmiy grant ishlari olib borildi.
Kvant radiofizikasi ilmiy maktabi doirasida olib borilgan ilmiy ishlarning natijasi asosida 4 ta doktorlik, 17 ta nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilindi va 10 ta davlat patentlari olindi.
Yuqori ilmiy quvvat va salohiyatga ega bu maktabning tarkibidagi olimlar bugungi kunda ham katta ilmiy izlanishlar bilan bir qatorda yosh mutaxassislarni tayyorlash yo`lida ham o`zlarining salmoqli hissalarini qo`shib kelmoqdalar. Bunday malakali mutaxassislarga tayangan holda, Optika va Lazerli fizika kafedrasida 5A440105Lazerli fizika, 5A440109Radiofizika mutaxassisliklari bo`yicha magistratraturalar, hamda 5523100Lazerli texnika va lazerli texnologiyalar yo`nalishida bakalavriyat ochilgan. Professor M.M.Mirinoyatov tomonidan lazerlar fizikasi yo`nalishida katta hajmdagi xo`jalik shartnomalari asosida ilmiy va amaliy tadqiqotlar olib borilmoqda. Shu jumladan, Optikadan o`quv laboratoriyalari majmuasi yaratilib, shuning uchun O`zbekiston davlat patenti olindi.
Ilmiy maktabda O`zFAning Ion plazma va lazerli texnologiyalar institutlari bilan birgalikda oliy ilmiy pedagogik kadrlarni tayyorlash yo`lga qo`yilgan. Shuningdek ilmiy maktab faollari hozirda Moskva Davlat universitetining Umumiy fizika va to`lqinli jarayonlar kafedrasi, Rossiya FA ning Lazer fizikasi instituti (Novosibirsk), Ryazan Davlat Pedagogika universiteti, Ryazan Plazma IIChB, Kiev Milliy universitetining Radiofizika fakultetlari bilan hamkorlikda keng miqyosda xalqaro ilm-fan ahamiyatiga molik ilmiy - tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar.
Keyingi yillarda kafedraning professorlari U. V. Valiev va B.Yu.Sokolovlar rahbarligida magnit materiallarining optikasi va magnitooptikasi sohasida olib borilayotgan fundamental ilmiy izlanishlar natijasida juda muhim natijalar olindi.
2005 yilda optika va kvant radiofizikasi kafedralari negizida Optika va lazerli fizika kafedrasi tashkil etildi.
2005 2012 yillarda prof. Sh.Otajonov, 2012-2016 yillarda dots.T.Axmadjanov, 2016- yilda prof.I.A. Raxmatullaev kafedra mudiri lavozimida ishladilar.
2016 yil may oyidan boshlab kafedraga Fotonika nomi berildi. 2017 yilning 17 yanvar oyidan boshlab Fotonika kafedrasini f.m.f.n. A. X. Ramazanov boshqarmoqda.
Kafedra professor-o`qituvchilari:
1. RAMAZANOV ASROR XAMROEVICh (kafedra mudiri)
2. MUQIMOV KAMIL MUQIMOVICh (professor)
3. OTAJONOV ShAVKAT (professor)
4. VALIEV UYGUN VAXIDOVICh (professor)
5. AXMADJANOV TURGUNALI AXMADJANOVICh (dotsent)
6. VILDANOV RAMIL RIFGATOVICh (dotsent)
7. KASIMOV ABDUGAPPAR KAXAROVICh (dotsent)
8. UBAYDULLAEVA NAFISA SAYFULLAEVNA (assistent)