Mirzo Ulug`bek nomidagi O`zbekiston Milliy universiteti nafaqat O`zbekistonda, balki Markaziy Osiyoda birinchi va yetakchi oliy ta`lim muassasasi hisoblanadi: 15 ta fakultet, 80 ta kafedra, 16 ta qo‘shma ta’lim dasturi, Bitiruvchilar soni 200 000+
Uzb
Uzb

Topologik izolyatorlarda Zeebek effekti va Zeebekning spineffektini taqdiq kilish

Ilmiy rahbari: Yuldashev Shavkat
Bajarilish muddati: 01.01.2022-31.12.2026
Loyiha shifri: FZ-2020092435
Loyiha turi: fundamental

Kutilayotgan natijalar va ularning ahamiyati: Ushbu loyihaning natijalari yupka plyonkali va nanostrukturali topologik izolyatorlarda termoelektrik Seebek effekti va spin Seebek effektini o'rganish asosida yuqori FIK qiymatiga ega termoelektr generatorlarini olish usulini aniqlashdir. Seebek spin effekti tufayli paydo bo’ladigan elektr kuchlanishini odatiy termoelektrik generatorlar samardorlikni 20% ga oshirish imkonini beradi. Seebekning spin effektini spin toki generatori  sifatida qo’llash mumkin, bunda u huddi oddiy Seebek termolektrik effekti kabi issiqlikdan elektr toki olish uchun qo’llaniladi.  Ba'zi hollarda Seebek spin effekti termoelektrik Seebek effektidan ancha yuqori elektr kuchlanishini ta'minlashi mumkin.

Nazariy metodlarining birlamchi principi bulgan experimental natijalarida olingan parametrlarga mos bulmagan sonli modellashtirishni qo'llash bilan tajriba ishlari to’ldirib bo'ladi va boshqariladi. Asosan, barcha sa'yi harakatlar kuchli spin-orbital o'zarota'siri tufaili Seebeckning spin effekti uchun effektiv materiallardan biri hisoblanovchi Bi2Te3 topological izolyatorini tadqiq qilishga qaratiladi. Solishtirish uchun, biz sunggi xususiyiyatlari joyida o'rganilgan boshka Bi2Se3, Bi2O3 birikmasi hossalarini ham o'rganib chiqiladi.

             Loyiha natijasida olingan nanotexnologiyalardan foydalangan holda o‘zbekistonlik olimlar nanomateriallarni yaratish va tadqiq etishning zamonaviy va ilg‘or usullarini qo‘llashlari mumkin bo‘ladi. Buning natijasida o‘zbekiston olimlari yangi texnologiyalar bilan ishlash bo‘yicha katta mahoratga ega bo‘lib, mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi.

Hisobot davrida qo’lga kiritilgan muhim natijalar:

  1. VUP-4 vakuumli universal qurulmani asosida ultratovushli purkash piroliz qurilmasi yaratildi. Ushbu qurilmadan foydalanib, turli xil tagliqlarda - kremniy, issiqlikka chidamli shisha, kvartsda metall oksidlarining yupqa plyonkalari va nanostrukturalarini olish bo'yicha tajribalar o'tkazildi.
  2. Ushbu davrda termal purkash yordamida yupqa metall plyonkalar (elektr kontaktlari) olish uchun VUP-5 universal vakuumli qurulmani sozlash va oldini olish ishlari ham olib borildi.

Loyiha doirasida chop etilgan WoS va Scopus bazasidagi xalqaro ilmiy ishlar:

  1. Jian Zhang, Xinglai Zhang, Jing Li, Zongyi Ma, Bing Leng, Qixun Xia, Longhai Shen , Yandong Song, Zhengwei Fu, Siyu Feng, Lizhi Feng, Zitong Liu, Shavkat Yuldashev, Xin Jiang, Baodan Liu,Simultaneous visible and ultraviolet photoresponse improvement of MoS2/ ZnO heterostructure photodetector via direct resonant coupling of Au nanoparticles localized surface plasmon resonance, Optical Materials, 2022, 124, 111997. DOI: 10.1016/j.optmat.2022.111997.
  2. Baodan Liu, Qingyun Liu, Wenjin Yang, Jing Li, Xinglai Zhang, Shavkat Yuldashev, and Jinlei Yao, Self-Nucleated Nonpolar GaN Nanowires with Strong and Enhanced UV Luminescence. Crystal Growth & Design, 2022, 22, 4787-4793. DOI: 10.1021/acs.cgd.2c00215.
  3. П.Б. Парчинский, А.С. Газизулина, А.А. Насиров.   Влияние примеси Ве на анизотропию магнетосопротивления эпитаксиальных слоев GaMnAs. Известия высших учебных заведений. Физика. 2022. (принято к печати).